Wob-procedure over de Paspoortwet: wat Privacy First inmiddels boven water kreeg

Sinds september 2009 dient iedere Nederlander bij de aanvraag van een nieuw paspoort of identiteitskaart vingerafdrukken te laten afnemen. Deze plicht vloeit voort uit de nieuwe Paspoortwet die toen in werking trad. De ontwikkeling van deze wet begon reeds eind jaren 90 en is tot op heden door mysteries omgeven. Dit ondanks enkele WRR-onderzoeken (door Vincent Böhre en Max Snijder) die eind 2010 enig licht in de duisternis brachten. Naar aanleiding van alle ophef rond de opslag van vingerafdrukken vond in april 2011 tevens een parlementaire hoorzitting over de nieuwe Paspoortwet plaats. Een officieel verslag van deze hoorzitting bestaat echter niet. Een ‘officieus’, gedeeltelijk verslag ervan door Privacy First vindt u HIER. Naar aanleiding van deze hoorzitting verscheen tevens een uitstekend artikel in Vrij Nederland. Toch duurde de schimmigheid vervolgens voort… Wat ligt er nog onder het tapijt bij de Nederlandse overheid? Om dit op te helderen diende Privacy First eerder dit jaar een Wob-verzoek in bij het primair verantwoordelijke departement: het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Dit verzoek had betrekking op alle overheidsdocumentatie over de introductie van ‘biometrische kenmerken’ (waaronder vingerafdrukken) in Nederlandse reisdocumenten. Al met al dus een flinke klus voor de ’tapijtdienst’ van BZK…

It’s a dirty job, but someone has to do it

Het door Privacy First opgevraagde dossier is gigantisch en gaat minstens terug tot 1997. Zowel de departementale BZK-archieven als het externe BZK-archief in Winschoten werden (en worden) doorgekamd. Hetzelfde geldt voor de persoonlijke archieven van ambtenaren. Om aan ons Wob-verzoek te kunnen voldoen heeft BZK zelfs extra personeel moeten inhuren, zo vernam Privacy First via via. De eerste van een (lange?) reeks deelbesluiten ontving Privacy First dan ook pas na twee maanden, in juni 2011. Had dit sneller gekund als de overheid haar archieven beter op orde had gehad, die archieven reeds waren gedigitaliseerd en de inhoud ervan niet ten onrechte als vertrouwelijk of ‘staatsgeheim’ was bestempeld? Of is e.e.a. juist vertraagd i.p.v. versneld door een parallel onderzoek dat sinds deze zomer in opdracht van Minister Donner plaatsvindt? Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de Leidse hoogleraar (tevens oud-topambtenaar) Roel Bekker, zo meldde Automatisering Gids onlangs.

Hoe dan ook, middels deelbesluiten werpt BZK sinds enkele maanden periodieke “Wob-kluifjes” toe aan Privacy First. Tot nu toe bevat dit geen schokkend nieuw materiaal. Gezien de omvang van het dossier is het vooral erg weinig. De inhoud ervan was deels reeds bekend, deels past het met name in het (toekomstige?) straatje van BZK. In dit stadium maakt dit laatste aspect het echter juist interessant… Vanaf vandaag zullen wij alle ontvangen documenten dan ook integraal op onze website publiceren. Hetzelfde geldt voor een aantal documenten die onlangs uiterst slordig op de website van BZK gepubliceerd werden en die tot nu toe aan de aandacht van de media zijn ontsnapt. De hele waslijst met documenten treft u hieronder aan. Deze lijst zal voortdurend worden aangevuld en door ons nog van commentaar worden voorzien.

Voor ’t gemak heeft Privacy First de meest belangwekkende documenten alvast met een sterretje * gemarkeerd. Een enkele maal zelfs een dubbel sterretje ** bij het inmiddels geruchtmakende TNO-rapport van Ruud van Renesse. Nader commentaar op alle stukken volgt als gezegd nog. Houdt daarom onze website goed in de gaten. Wij wensen u veel ‘leesplezier’!

DOCUMENTEN:

Ontvangstbevestiging BZK 4 mei 2011

Tussenbericht BZK 17 mei 2011

Deelbesluit 1 BZK 22 juni 2011

 Bijlage 1: lijst Kamerstukken rond biometrie in paspoorten

*Bijlage 2: memo TNO over pasfoto’s (sept. 1998)

*Bijlage 3: evaluatieonderzoek biometrie Ernst & Young (maart 2001)

*Bijlage 3a: ontbrekende pagina’s onderzoek Ernst & Young

 Bijlage 4: brief Minister Van Boxtel over biometrie in reisdocumenten (mei 2001)

 Bijlage 5: uitnodigingen biometrie-conferentie BZK (mei 2002)

 Bijlage 6: aanvullende uitnodigingen biometrie-conferentie (mei 2002)

*Bijlage 7: samenvatting biometrie-conferentie BZK (sept. 2002)

 Bijlage 8: brief BZK (BPR) aan Finland (sept. 2002)

*Bijlage 9: verkennend onderzoek biometrie Bureau Veldkamp (jan. 2003)

Deelbesluit 2 BZK 14 sept. 2011

*Bijlage 1: rapportage biometrie-conferentie BZK (aug. 2002)

 Bijlage 2: ambtelijke notitie aan Minister Van Boxtel ivm interview Volkskrant (april 2001)

 Bijlage 3: overzicht pilots biometrie en elektronische identificatie (april 2001)

**Bijlage 4: TNO-rapport ‘Quick-scan biometrie – alle mensen zijn ongelijk’ (okt. 1999)

 Bijlage 5: ambtelijke notitie aan Minister Van Boxtel ivm aanbieding rapport Registratiekamer (okt. 1999)

 Bijlage 6: persbericht Registratiekamer ivm presentatie rapport ‘At face value’ (okt. 1999)

*Bijlage 7: rapport Registratiekamer ‘At face value’ (sept. 1999)

 Bijlage 8a: afstudeerscriptie Erasmus Universiteit biometrie & chipkaart (aug. 1996) (deel 1)

 Bijlage 8b: afstudeerscriptie Erasmus Universiteit biometrie & chipkaart (aug. 1996) (deel 2)

*Bijlage 9: rapport Agentschap Senter ‘Overheid, burger en biometrie’ (nov. 1998)

Besluit BZK 18 juni 2010 n.a.v. Wob-verzoek Brenno de Winter

*Bijlage 1: brief Minister De Graaf over biometrie in reisdocumenten (dec. 2003), overzicht pilots en onderzoeksrapport BZK (juni 2003)

*Bijlage 2: brief Minister Pechtold en BZK-onderzoeksrapport ‘2b or not 2b’ (sept. 2005)

*Bijlage 3: adviesaanvraag Minister Nicolai aan CBP over concept-Paspoortwet, concept-MvT en Functioneel Ontwerp ORRA (dec. 2006) (deel 1)

 Bijlage 4: Functioneel Ontwerp van de Online Raadpleegbare Reisdocumenten Administratie (ORRA, dec. 2006) (deel 2)

 Bijlage 5: Functioneel Ontwerp van de ORRA (dec. 2006) (deel 3) en ‘reminder’ adviesaanvraag BZK (BPR) aan CBP (maart 2007)

 Bijlage 6: onderzoeksprotocol beveiliging reisdocumenten BZK (aug. 2007) en onderzoeksrapport reisdocumenten BZK (okt. 2007)

 Bijlage 7: brieven Agentschap BPR over steekproef-onderzoek reisdocumenten (feb. – juni 2008).

Update 30 maart 2012: Onderstaande documenten zijn relatief interessant, want laten zien dat medio 2004 in het Europees Parlement (EP) belangrijke vragen leefden omtrent 1) de proportionaliteit en 2) de kosten van de invoering van biometrie als maatregel tegen fraude met reisdocumenten. Uit de documenten blijkt dat de Nederlandse overheid (c.q. BZK) de betreffende cijfers niet paraat had en dat het veel tijd en moeite kostte om de EP-vragen (slechts gedeeltelijk) te kunnen beantwoorden. Uit de antwoorden blijkt bovendien dat de cijfers over fraude zeer laag waren en de kosten van invoering van biometrie erg hoog. Cijfers over look-alike fraude met reisdocumenten ontbraken destijds overigens, althans bij BZK. De antwoorden reppen vooral over valse / vervalste documenten. Dit terwijl de reden voor de invoering van biometrie in reisdocumenten de bestrijding van look-alike fraude was; dit is een specifieke, kleinschalige categorie binnen het bredere fenomeen van identiteitsfraude. Zie voor overheidsstatistieken over look-alike fraude met Nederlandse reisdocumenten onze recente Wob-resultaten vanuit het ECID (KMar).

Deelbesluit 3 BZK 8 februari 2012

*Bijlage 1: brief van JBZ-commissie Eerste Kamer d.d. 28 mei 2004 aan minister De Graaf (BZK) n.a.v. vragen van EP-rapporteur Sørensen over proportionaliteit en kosten van biometrie in reisdocumenten

*Bijlage 2: ambtelijke nota agentschap BPR (BZK) d.d. 10 september 2004 n.a.v. de vragen van EP-rapporteur Sørensen

*Bijlage 3: ambtelijke nota BPR d.d. 13 oktober 2004 n.a.v. de vragen van EP-rapporteur Sørensen

*Bijlage 4: antwoorden van minister De Graaf d.d. 25 oktober 2004 op vragen van EP-rapporteur Sørensen (cijfers over valse reisdocumenten en kosten van biometrie)

 Bijlage 5: ambtelijke nota BPR d.d. 15 juli 2004 aan minister De Graaf over praktijkproef ‘2b or not 2b’

 Bijlage 6: cursus-uitnodigingen van projectmanager biometrie BPR aan Nederlandse gemeenten d.d. 15 juli 2004

*Bijlage 7: ambtelijke nota BPR d.d. 30 september 2004 n.a.v. vragen Zembla over biometrie en centrale opslag

 Bijlage 8: ambtelijke nota BPR d.d. 9 juli 2003 n.a.v. krantenberichten over biometrievoorstellen Europese Commissie 

Update 15 september 2012: onlangs ontving Privacy First weer wat Wob-brokjes vanuit BZK. Onderstaand materiaal betreft o.a. de gunning van een (aanvullende) technische verkenning inzake biometrie door BZK (BPR) aan VKA & TNO in de zomer van 2002. Dit gebeurde destijds met uitsluiting van TNO-expert Ruud van Renesse, die door BPR eerder “te kritisch” was bevonden. Meer over deze affaire kunt u lezen in ons verslag van de parlementaire hoorzitting over de nieuwe Paspoortwet en in een interview met dhr. Van Renesse in Vrij Nederland. Zie verder het rapport Happy Landings.

Deelbesluit 4 BZK 28 augustus 2012

 Bijlage 1: ambtelijke nota Directeur Projecten aan Directeur-Generaal Openbaar Bestuur (DGOB, BZK) d.d. 14 april 1999, inzake samenwerking BZK en IND bij ontwikkeling elektronische ID-kaart (e-NIK)   

 Bijlage 2: brief Directeur-Generaal Openbaar Bestuur (BZK) d.d. 19 april 1999 aan directeur IND, inzake samenwerking BZK en IND bij ontwikkeling elektronische ID-kaart (e-NIK) 

 Bijlage 3: aanbiedingsbrief Directeur Projecten (DGOB, BZK) d.d. 13 november 2000 inzake overeenkomst met derde partij ter uitvoering van onderzoek naar gebruik van biometrie ter vermindering van look-alike fraude 

 Bijlage 4: fax van derde partij aan BZK d.d. 10 oktober 2000 n.a.v. het niet gunnen van opdracht ‘project biometrie’

 Bijlage 5: brief BZK d.d. 25 oktober 2000 ter reactie op bovenstaande fax (zie bijlage 4)

 Bijlage 6: verzoek BZK (BPR) d.d. 11 april 2002 aan een vijftal derde partijen om offerte uit te brengen ter uitvoering van laboratoriumtest gelaatsherkenning 

 Bijlage 7: ambtelijk memo BZK (BPR) d.d. 2 mei 2002 inzake gunning van opdracht laboratoriumtest gelaatsherkenning 

 Bijlage 8: aanbiedingsbrief BZK (BPR) d.d. 15 mei 2002 inzake overeenkomst met derde partij ter uitvoering van laboratoriumtest gelaatsherkenning 

 Bijlage 9: verzoek BZK (BPR) d.d. 1 juli 2002 om offertes aan een viertal derde partijen ter aanvullende technische verkenning van biometrie ter bestrijding van look-alike fraude

 Bijlage 10: brief van derde partij aan BZK (BPR) d.d. 12 juli 2002 ter mededeling van samenwerking met andere derde partij n.a.v. bovenstaand verzoek BZK om offertes (zie bijlage 9)

 Bijlage 11: afwijzingsbrief BZK (BPR) d.d. 23 juli 2002 aan tweetal derde partijen n.a.v. bovenstaand verzoek BZK om offertes (zie bijlage 9)

 Bijlage 12: aanbiedingsbrief BZK (BPR) d.d. 5 augustus 2002 inzake overeenkomst met derde partij ter uitvoering van aanvullende technische verkenning biometrie ter bestrijding look-alike fraude

 Bijlage 13: ambtelijk memo BZK (BPR) d.d. 18 juli 2002 inzake gunning van opdracht aanvullende technische verkenning biometrie ter bestrijding look-alike fraude

Update 7 december 2012:
onlangs ontving Privacy First weer enkele Wob-kruimels vanuit BZK, waaronder een plan van aanpak door Verdonck, Klooster & Associates (VKA, in opdracht van BPR) voor vervolgonderzoek naar de toepassing van biometrie uit 2002. Opvallend in dit document is met name de volgende passage op p. 39: “Er is beperkte informatie beschikbaar over de aard en omvang van look-alike fraude met Nederlandse reisdocumenten. (…) Wanneer een enigszins realistisch beeld van de mate waarin look-alike fraude met Nederlandse reisdocumenten voorkomt ontbreekt, zal het onmogelijk zijn om kwantitatieve uitspraken te doen over de maatschappelijke bate die met toepassing van biometrie gerealiseerd kan worden. Dit hoeft geen probleem te zijn als het voldoende is te werken met de veronderstelling dat biometrie look-alike fraude zal verminderen.” (!) Het betreffende document vindt u hieronder als bijlage 3:

Deelbesluit 5 BZK 13 november 2012

 Bijlage 1: brief BZK (BPR) d.d. 15 januari 2001 inzake aanpassing overeenkomst met derde partij ter uitvoering van onderzoek naar gebruik van biometrie ter vermindering van look-alike fraude 

 Bijlage 2: interne ambtelijke nota BZK (BPR) d.d. 24 oktober 2001 aan minister Van Boxtel inzake “Actieplan terrorismebestrijding en veiligheid biometrie” 

*Bijlage 3: plan van aanpak VKA d.d. 26 februari 2002 inzake vervolgonderzoek naar toepassing van biometrie 

 Bijlage 4: interne ambtelijke notitie BZK (BPR) d.d. 20 maart 2002 inzake “position paper biometrie en reisdocumenten” 

 Bijlage 5: interne ambtelijke nota BZK (BPR) d.d. 25 september 2001 aan minister Van Boxtel inzake het in de JBZ-raad melding maken van Nederlandse voornemens m.b.t. biometrie in reisdocumenten
                                                                            
Update 5 april 2013: deze week ontving Privacy First enkele documenten vanuit BZK die betrekking hebben op een vroeger onderzoek naar het maatschappelijk draagvlak voor biometrie in reisdocumenten (Bureau Veldkamp, 2003) en de inmiddels beruchte biometrie-praktijkproef ‘2b or not 2b’ (BZK, 2005). Veel nieuws bevat het materiaal echter niet. Positief is wel dat BZK e.e.a. inmiddels integraal op haar eigen website publiceert; klik HIER voor BZK-deelbesluit 6 d.d. 28 maart 2013. 

Update 8 augustus 2013: deze week ontving Privacy First weer wat oude documenten vanuit BZK. Uit deze documenten blijkt o.a. de Europese voortrekkersrol van Nederland op het vlak van biometrie in reisdocumenten rond 2001/2002. Tevens blijkt dat BZK en Justitie er t.a.v. biometrie op (en naast…) reisdocumenten verschillende visies op nahielden. En hier en daar wordt zelfs gerept over DNA… Wat de verschillende visies op e.e.a. precies inhielden wordt echter niet duidelijk; veel passages zijn weggelakt. Zo blijft dit dossier 12 jaar na dato helaas nog steeds een black box… Klik HIER voor BZK-deelbesluit 7 d.d. 30 juli 2013. Wat ligt er nog onder het tapijt bij BZK en Justitie? 

Update 19 december 2014: vandaag ontving Privacy First weer wat oude Wob-brokjes vanuit BZK. Het betreft voornamelijk nietszeggende, grotendeels zwartgelakte documenten uit de jaren 2001-2002, toen Nederland op Europees niveau het initiatief nam tot de (latere) opname van vingerafdrukken in alle Europese paspoorten. Klik HIER voor BZK-deelbesluit 8 d.d. 17 december 2014. Met name van belang is de volgende passage in een brief van minister Van Boxtel d.d. 20 februari 2002 aan zijn Europese collega’s: “Enige maanden geleden (…) heb ik u geïnformeerd over de voornemens die in Nederland bestaan om in de reisdocumenten (het paspoort en de identiteitskaart) biometrische kenmerken op te nemen. Het doel hiervan is primair om zogenaamde look-alike fraude te voorkomen. Secundair biedt het gebruik van biometrische kenmerken de mogelijkheid van geautomatiseerde grenscontrole. (…) Mijn intentie is immers om in de komende maanden gezamenlijk vast te stellen of er een basis bestaat voor gezamenlijke afspraken en zo ja wat de beste weg zou kunnen zijn om tot een formulering daarvan te komen.” Dit resulteerde uiteindelijk in de Europese Paspoortverordening van december 2014. 

Een volgend, hopelijk informatiever deelbesluit van BZK volgt waarschijnlijk pas in de lente van 2015.

Update 1 september 2017: vandaag is eindelijk BZK-deelbesluit nr. 9 online verschenen, zie HIER. Opnieuw bevat dit materiaal weinig nieuws. Wel interessant zijn de cijfers over look-alike fraude met Nederlandse reisdocumenten op Schiphol in de periode 2001-2002, zie deze brief en deze vervolgbrief van de Koninklijke Marechaussee aan BZK (pdf). Nader commentaar door Privacy First op e.e.a. volgt wellicht nog.

Update 30 augustus 2019: bovenstaande hyperlinks naar de Wob-deelbesluiten op de website van BZK blijken inmiddels deels verouderd en niet meer werkzaam. Alle reeds geopenbaarde documenten zijn echter digitaal in bezit van Privacy First en kunnen door een ieder bij ons worden opgevraagd. Privacy First zal BZK tevens verzoeken om de betreffende hyperlinks te actualiseren en e.e.a opnieuw te publiceren. Uit betrouwbare bron vernam Privacy First overigens dat een tiende (tevens laatste) deelbesluit binnenkort door BZK genomen en gepubliceerd zal worden.

Update 25 maart 2020: vandaag verscheen uiteindelijk het 10e en laatste BZK-deelbesluit, zie HIER. Ondanks de relatief grote hoeveelheid documenten bevat dit opnieuw weinig nieuws. Eventueel commentaar door Privacy First op e.e.a. volgt wellicht nog.

                                                       ***