De Verkliksamenleving

Artikel
Surveillance
16 maart, 2024

Twee weken terug was er een inbraak in de straat, op klaarlichte dag, in twee woningen. Zijn er camerabeelden? Nee.

Aangemoedigd door de politie filmen we in Nederland massaal de straat en ontstaat er een collectieve massasurveillance. Bij het uitlaten van je hond is het wel erg gezellig met die dame of heer uit de buurt en een flauw vermoeden is al voldoende voor het ontstaan van een buurtsoap.

Ondanks initiëel protest zijn de cameradeurbellen al jaren uitgerust met gezichtsherkenning. Een beetje handige programmeur uit de buurt bouwt er zelf een applicatie bij en legt voor de hele buurt vast wie de hond uitlaat. Alle beelden worden opgeslagen in de cloudsystemen van de fabrikanten, waarbij het maar de vraag is wat ze daar werkelijk mee doen. De deurbellen zijn eenvoudig te hacken, dus ook voor geïnteresseerde Chinezen en Russen die gezichten willen kunnen herkennen. Dan is er nog de politie die de beelden kan vorderen, waarmee je naam en adres in een strafzaak terecht kan komen (zie vanaf 14:08)

Maar bij een inbraak in de straat verliezen reële risico’s het al snel van de angst. De boef moet worden gepakt en camerabeelden geven een gevoel van controle in een machteloze situatie. Met de angstpromotie van fabrikanten en gebrek aan handhaving lijkt een ‘nieuw normaal’ te ontstaan. Het mag misschien wel niet, maar er wordt niet gehandhaafd en wie doet er nou moeilijk over? De politie zeker niet.

Deze problemen met videodeurbellen zijn niet nieuw. Sinds 2020 bericht de BBC al over hetzelfde en in 2021 werd in Engeland iemand in een privacy-zaak in het gelijk gesteld. In Nederland barstte een maatschappelijke discussie hierover de afgelopen weken los.

Drone

Doordat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) zich van de rechter mag beroepen op een tekort aan capaciteit, draaien burenruzies uit op rechtszaken en worden overtreders amper aangepakt. Krijgen we de AP wel zo ver om fatsoenlijk te gaan handhaven, dan zijn we er nog niet.

Als er komende zomer ineens een drone boven je achtertuin hangt, dan voel je je bespied. Je wordt gedwongen je gedrag aan te passen, ongeacht of er werkelijk gefilmd wordt. Het panopticum dat de drone creëert is de werkelijke inbreuk op je privéleven. Een software-instelling in de camera verandert daar niets aan. Ook de AP erkent dit probleem, maar kan een ‘dummy camera’ niet verbieden.

Is de camera niet langer op de straat gericht, dan is er nog de kwestie ‘pakketbezorger’. Van iedereen die aan de deur komt wordt het gezicht gearchiveerd, geanalyseerd en eventueel geïdentificeerd. Als eigenaar van de camera heb je een informatieplicht, maar bij de meeste camera’s ontbreekt die sticker. Ben je gefilmd? Dan moet de eigenaar die beelden met je delen of ze verwijderen als je daarom vraagt.

Het project ‘Shutterring‘ (een schuifje voor je deurbelcamera) lijkt vooral een ludiek concept, maar is wellicht de enige doeltreffende oplossing voor het bovenstaande. Anderen hebben zo de zekerheid dat ze niet gefilmd worden.

Data soevereiniteit (of roze olifant)

Hebben de cameradeurbellen straks allemaal een ‘shutterring’, dan staan de overgebleven beelden nog steeds in de cloudsystemen van Amazon en Google. Massaal accepteren we die gebruiksvoorwaarden en dan hopen we dat de fabrikanten zich daaraan houden.

Een veel betere oplossing is om alle beelden en data te verhuizen naar een persoonlijke, beveiligde omgeving van de eigenaar van de camera. De noodzaak van deze ‘data-soevereiniteit’, een technische implementatie van het recht op informationele zelfbeschikking, zien we op steeds meer vlakken terug komen en er zijn al oplossingen die hierop koersen zoals Schluss en Solid Pods. Dat vraagt wel om een verplichting richting fabrikanten om dat op een gebruiksvriendelijke wijze te gaan faciliteren.

De roze olifant in de kamer is natuurlijk om helemaal niets op te slaan.

Oplossing

Een oplossing vraagt handhaving, regulering en aanpassing van technologie. Een ‘shutterring’ als standaard op iedere camera zou een bijzonder doeltreffende, effectieve en eenvoudige deeloplossing zijn. Het grootste voordeel: de fabrikanten heb je daar niet voor nodig.

Voor het creëren van data-soevereiniteit en een andere rol voor fabrikanten zullen we wat meer werk moeten verzetten.

Privacy First is sinds begin dit jaar onderdeel van het nieuwe ‘Consortium Vriendelijke Deurbellen’, waarin het vraagstuk en oplossingen onderzocht gaan worden. Website volgt.

Naslagwerk

Update: 5 april 2024

Autoriteit Persoonsgegevens

Richtlijnen ‘Camera’s bij het eigen huis’

AT5 – 19 maart 2024

De opkomst van de slimme deurbel: heel handig voor de politie, maar niet voor je privacy

BNR Nieuwsradio – 15 maart 2024

Thuisadressen getuigen vindbaar via online vonnissen
De adressen van burgers die camerabeelden delen met de politie zijn in sommige gevallen te herleiden uit online gepubliceerde vonnissen, blijkt uit onderzoek van BNR.

NRC – 7 maart 2024 (paywalled)

1,2 miljoen slimme deurbellen filmen je – en je privacy heeft het nakijken

De Volkskrant – 5 maart 2024 (paywalled)

Essay van Huib Modderkolk
Nederlanders beginnen de digitale dreiging te herkennen. Tijd om die zorgen serieus te nemen

LinkedIn / Jeroen Terstegge – 4 maart 2024

Rechtbank Midden-Nederland: AP hoeft geen handhavingsonderzoek te starten bij vermeend onrechtmatig opgehangen camera’s van de buurman. Analyse van Jeroen Terstegge.

Techcrunch.com – 29 feb 2024

BNR Nieuwsradio – 22 jan 2024

Deurbelcamera maakt burgers tot doelwit dwangmiddelen politie
Eigenaren van een deurbelcamera moeten hun videobeelden vaak onder dwang afstaan aan de politie, blijkt uit een rondvraag van BNR. Advocaten waarschuwen dat nietsvermoedende burgers zo in strafdossiers terecht komen.

AT5 – 20 jan 2024

GroenLinks maakt zich zorgen over groeiend aantal slimme deurbellen in de stad
De Amsterdamse fractie van GroenLinks maakt zich zorgen over het stijgende aantal deurbellen met een camera, een zogenoemde ‘slimme deurbel’. Volgens de partij zijn de gevolgen van de deurbellen voor de privacy van Amsterdammers en onderlinge cohesie in de stad onderbelicht. GroenLinks vraagt zich af of er regels kunnen komen.

De Volkskrant – 20 jan 2024 (paywalled)

Inderdaad gure lui!’ In de buurtapp denderen de verdachtmakingen vrolijk door.

NRC – 16 jan 2024 (paywalled)

De buurman wil niet elke keer als hij over straat loopt gefilmd worden
Een man heeft boven zijn raam een camera gehangen om zijn auto in de gaten te houden. De buren willen alleen niet gefilmd worden als zij over straat lopen. Mag de camera blijven hangen?

Trouw opinie – 16 jan 2024 (paywalled)

Slimme deurbellen zijn een gevaar voor onze samenleving
Wie kijkt er allemaal mee met de slimme deurbel? Geef meer informatie over dit zorgelijke fenomeen, stelt Thijs Turèl, van het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions.

NPO Radio 1 ‘Dit is de Dag’ – 16 jan 2024

Zijn deurbelcamera’s eigenlijk wel helemaal legaal?
Joram Kaat in gesprek met Thijs Turèl, verantwoordelijk voor stedelijke digitalisering bij AMS Institute en Karel van Engelenhoven, projectleider Camera in Beeld bij de politie.