NRC Next, 16 april 2013: ‘Je jaloerse ex weet exact waar jij anoniem reist’

“De reisgegevens van een anonieme ov-chipkaart zijn eenvoudig in te zien. Je hebt alleen het nummer en de vervaldatum nodig. Dit is het tweede ‘lek’ in de anonimiteit van de kaart.

De anonieme ov-chipkaart, waarvan er in Nederland zo’n vijf miljoen in gebruik zijn, blijkt nog minder anoniem dan gedacht. Gebruikers klaagden al eerder over het unieke nummer op de chip, waarmee de kaart na digitaal opwaarderen aan de rekeninghouder is te koppelen. Hiermee zou het bedrijf achter de ov-chipkaart, Trans Link Systems, of de overheid alsnog kunnen achterhalen wie er met welke anonieme kaart reist. Nu blijkt het vooral bij anonieme ov-chipkaarten ook nog eens kinderlijk eenvoudig om iemands reisgedrag op de voet te volgen. Wat betekent dit? Vier vragen over de (niet zo) anonieme ov-chipkaart.

Wat is er precies aan de hand?

Via de website http://ov-chipkaart.nl blijk je eindeloos ov-chipkaarten aan je, eventueel anonieme, account te kunnen koppelen. Bij anonieme ov-kaarten heb je daarvoor alleen het kaartnummer en de vervaldatum nodig en die staan beide op de kaart. Na koppeling kan het reisgedrag met  bus, tram, metro of trein via de transactieoverzichten vrijwel real-time worden gevolgd. Telkens als iemand in- of uitcheckt is dat te zien op de site, inclusief de locatie waar dat gebeurt. Even het kaartnummer en de vervaldatum van iemands anonieme kaart overpennen is daarvoor voldoende.

Bij persoonlijke ov-chipkaarten is het iets lastiger, maar ook niet onmogelijk. Daarbij moet je ook geboortedatum en postcode invoeren en die laatste staat niet op de kaart. In beide gevallen zijn de kaarthouders niet op de hoogte van het feit dat iemand anders hun reisgegevens kan inzien.

Inzage via de website van de NS is ook mogelijk, al moet de anonieme kaart daarvoor wel eerst fysiek bij een NS-kaartautomaat worden gehouden. Je moet andermans kaart hiervoor dus enige tijd in bezit hebben. Of erop vertrouwen dat die persoon de volgende keer bij de automaat op ‘product ophalen’ drukt, waarna de koppeling ook wordt voltooid.

Wat is hier erg aan?

Dat is maar net hoe je er tegenaan kijkt. Sommige mensen hebben er weinig moeite mee dat het vrij makkelijk is om ongemerkt iemands reisgedrag te volgen. Anonieme ov-chipkaartgebruiker Edo-Martijn Janssen denkt daar anders over. Hij ontdekte hoe eenvoudig het volgen via http://ns.nl is. Hij maakte voor zijn anonieme ov-chipkaart een account aan onder de naam Pietje Puk die woont op het hoofdkantoor van de NS. Daar koppelde hij via een anoniem e-mailadres vervolgens moeiteloos ov-chipkaarten van gezinsleden aan, wiens reisgedrag Pietje Puk dus allemaal kan volgen. Ook een niet anonieme kaart kon hij koppelen. Maar daarvoor moest Janssen tenminste nog langs de NS-automaat. Hij is erg verbaasd over de zwakte in de website http://ov-chipkaart.nl, waar kaartnummer en vervaldatum dus al voldoende zijn. ,,Een stalker kan iemand zo ongemerkt volgen. En een inbreker kan zien wanneer iemand van huis is. Ik noem maar wat voorbeelden”, zegt Janssen. Maar dan moeten ze wel ooit die ov-chipkaart gezien hebben om het nummer en de vervaldatum te weten. Janssen: ,,Dat klopt. Dichter bij huis kan je bijvoorbeeld denken aan de partner die op deze manier makkelijk te volgen is, een werkgever die werknemers controleert wanneer ze zich ziek melden, of ouders die hun kinderen bespioneren.”

Wat vinden privacydeskundigen hiervan?

,,Ik sta hier wel van te kijken”, zegt Ronald Leenes, hoogleraar regulering door technologie aan de Universiteit van Tilburg. ,,Zo zie je dat zelfs de meest elementaire zaken rondom privacy fout kunnen gaan.” Zijn Tilburgse collega Corien Prins, hoogleraar recht en technologie, is het met hem eens. ,,Dit zou niet moeten kunnen.” Maar tegelijkertijd noemt ze het ,,niet het grootste privacyprobleem van het moment”. Prins: ,,Ik hoop niet dat we het nu allemaal weer over de ov-chipkaart gaan hebben, terwijl we een fundamentele discussie moeten voeren over hoever we willen gaan met het inleveren van privacy. Als je bijvoorbeeld ziet wat er straks allemaal mogelijk is met gezichtsherkenning via camera’s. Daar zou ik het liever over hebben.”

Bij de stichting Privacy First zijn ze wel boos over het gevonden privacylek bij http://ov-chipkaart.nl. ,,Het is een schande dat ieders reisgegevens zo makkelijk te traceren zijn. Wij nemen deze kwestie hoog op en verwachten snelle maatregelen van de verantwoordelijke ov-bedrijven, bijvoorbeeld een e-mailbericht bij koppeling van je ov-kaart aan andermans account. Dit toont weer aan dat privacy niet iets is wat je achteraf kunt toevoegen.”

Wat zegt Trans Link Systems?

Volgens een woordvoerder van het bedrijf achter de ov-chipkaart en http://ovchipkaart.nl is het op verzoek van consumentenorganisaties ook voor bezitters van anonieme ov-chipkaarten mogelijk gemaakt om online transacties in te zien. Dat ze daardoor ook makkelijk te volgens zijn is daar volgens haar de consequentie van. ,,We weten verder niets van die mensen. We kunnen ze bij het inloggen dus alleen vragen om hun kaartnummer en de vervaldatum.” Op het feit dat bij de NS-website in ieder geval nog activering bij een automaat nodig is en dat kaarten ongemerkt gekoppeld kunnen worden, gaat ze niet in.

Bron: NRC Next 16 april 2013, p. 11 (auteur: Wilmer Heck). Zie ook http://www.nrc.nl/nieuws/2013/04/16/reisgedrag-gebruikers-anonieme-ov-chipkaart-eenvoudig-in-te-zien/