Verslag van Nationale Privacy Conferentie 2018

Met de snelle digitalisering van onze maatschappij staat het recht op privacy in toenemende mate onder druk. Hoe kunnen wij als samenleving digitaliseren én onze privacy behouden en versterken? Hoe zou Nederland zich kunnen ontwikkelen tot internationaal Privacy Gidsland? Tijdens de conferentie probeerden wij gezamenlijk antwoorden op deze vragen te vinden.

Sprekers

Aleid Wolfsen (Autoriteit Persoonsgegevens)

Onze eerste keynote speaker was Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens. Hij begon zijn presentatie met het filmpje dat te vinden is op www.hulpbijprivacy.nl, de nieuwe campagne van de Autoriteit Persoonsgegevens over de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die op 25 mei 2018 in werking treedt. Dit is een bewustmakingscampagne voor iedereen over de rechten en plichten die voortvloeien uit de nieuwe Europese privacywetgeving.

De huidige Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) wordt ingetrokken, want die wet is verouderd en niet up-to-date met de huidige digitale samenleving. De Algemene Verordening Gegevensbescherming is technologieneutraal en voorziet in die behoefte.

Het recht op privacy is een grondrecht en is ook in verschillende Europese verdragen opgenomen. Dit recht wordt door de EU uitgewerkt in wetgeving door middel van richtlijnen en verordeningen. De Algemene Verordening Gegevensbescherming heeft directe werking in de lidstaten.

“Als we praten over privacy, dan praten we ook over de fundamenten van de Nederlandse rechtsorde. Als je het privacyrecht van mensen schendt, dan raak je die fundamenten. En die fundamenten van de Nederlandse rechtsorde zijn 1) gelijkheid, 2) solidariteit, 3) de klassieke vrijheidsrechten en als laatste de democratische rechtsstaat.”

Privacy was vroeger een stuk eenvoudiger, je deed bijvoorbeeld de gordijnen dicht en niemand kon zien wat je op tv keek of welke boeken je in de kast had staan. Het privacyrecht wordt alsmaar belangrijker, aangezien alle gegevens kunnen worden opgeslagen en aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Wanneer we zouden kijken in de telefoon van de bezoekers van deze conferentie en zouden opzoeken wat hun laatste zoektermen waren in een zoekmachine, dan zouden we wellicht meer weten over de bezoekers dan zijn/haar partner en ook meer weten over je gezondheid dan je huisarts. Daarom is het zo belangrijk dat er nu in Europees recht is vastgelegd dat je persoonsgegevens worden beschermd.

Waar gaat het nou eigenlijk om bij privacy?

Privacy is bescherming tegen een almachtige, alwetende overheid. Het recht om met rust gelaten te worden, om onbevangen overal jezelf kunnen zijn, zonder dat je gevolgd wordt en bespied wordt of dat overal camera’s hangen. Dat je als vrij burger, in een vrij land, vrij kunt leven. Dat je alleen maar prijsgeeft waarvan jij denkt dat dat prijsgegeven moet worden. Daarom wordt dataprotectie per dag alsmaar belangrijker.

De drie pijlers onder de AVG

De eerste pijler is versterking en verbreding van de privacyrechten van mensen. Zoals het recht op inzage, de toestemming wordt strenger, recht op correctie, recht op vergetelheid, dataportabiliteit en het recht om te kunnen klagen. Als je vanaf 25 mei as. denkt dat je onrecht wordt aangedaan, dan kun je bij de Autoriteit Persoonsgegevens een klacht indienen en die klacht gaat de Autoriteit verplicht behandelen. Want als tweede pijler heeft de Autoriteit Persoonsgegevens als Europese privacytoezichthouder meer bevoegdheden gekregen. Indien de Autoriteit oordeelt dat bepaald handelen onrechtmatig was, dan zal de Autoriteit ook optreden. Dit kan door middel van een waarschuwing, maar ook door het opleggen van (draconische) boetes.

Als derde pijler: meer verantwoordelijkheden voor organisaties. De plicht om gegevensverwerkingen te melden bij de Autoriteit komt te vervallen, want elke overheid en bedrijf verwerkt inmiddels gegevens. Organisaties moeten wel een register bij gaan houden met wat ze verwerken en dit moet je ook kunnen verantwoorden. Elke overheidsinstelling en sommige private organisaties zijn verplicht om een Functionaris Gegevensbescherming aan te stellen. Daarnaast moeten bedrijven en overheden een Privacy Impact Assessment doen. Twee andere belangrijke beginselen voor verwerkingsverantwoordelijken zijn privacy by design – als je iets gaat ontwikkelen dan moet dat privacyvriendelijk worden ontwikkeld – en privacy by default.

Wat betekent de wet voor de toezichthouder?

De Autoriteit Persoonsgegevens is verantwoordelijk voor het toezicht en de handhaving van de wet, krijgt steviger boetebevoegdheden, internationale samenwerking, grensoverschrijdende bevoegdheden, voorlichting voor het algemeen publiek en aan organisaties.

Wanneer is een Functionaris Gegevensbescherming verplicht?

Overheden en publieke organisaties zijn altijd verplicht een functionaris gegevensbescherming te hebben. Daarnaast ook wanneer een organisatie bijzondere persoonsgegevens verwerkt, zoals een zorginstelling, of indien je grootschalig mensen observeert.

Antwoorden op vragen uit het publiek

• Wat gebeurt er met het geld van de boetes?

Deze gaan terug naar de Rijkskas, naar de algemene middelen.

• Kunt u meer vertellen over de Uitvoeringswet van de AVG en heeft het invloed op Europese samenwerking?

De Uitvoeringswet ligt momenteel nog bij de Tweede Kamer. Nederland probeert de AVG zo neutraal mogelijk te implementeren, want hoe meer we zouden afwijken, hoe moeilijker het zou worden om op Europees niveau samen te werken.

• Is er een overgangstermijn voor de handhaving?

Nee, er is geen overgangstermijn, want de inwerkingtreding heeft al heel lang geduurd. In 2016 is er nog twee jaar extra gegeven voor de inwerkingtreding zodat bedrijven compliant met de AVG kunnen worden.

Klik hier voor de presentatie van Aleid Wolfsen (pdf).

Gerrit-Jan Zwenne (Universiteit Leiden)

De tweede keynote speaker was Gerrit-Jan Zwenne, als hoogleraar verbonden aan het eLaw Centrum voor Recht en Digitale Technologie van de Universiteit Leiden. Zwenne plaatste in zijn betoog een aantal kanttekeningen bij de privacywetgeving en begon met een citaat van Niels Bohr: “It’s hard to make predictions. Especially about the future.” Onze wetgever doet voorspellingen over de toekomst en technologische ontwikkelingen. Wat was het begin van het moderne denken over privacy? In vrijwel alle scripties die Zwenne voorbij ziet komen staat een voetnoot of citaat uit een belangrijke publicatie uit 1890 door Samuel Warren en Louis Brandeis in de Harvard Law Review. Zij schreven een artikel over the right to be left alone naar aanleiding van een technologische ontwikkeling, namelijk het draagbare fototoestel. Een aantal andere ontwikkelingen, zoals de trein en de krantenpers, zorgden ervoor dat een beeld binnen aanzienlijke tijd het hele continent kon bereiken. Hierover dachten Samuel Warren en Louis Brandeis na: zou dit allemaal zomaar mogen, je zou toch het recht moeten hebben om met rust gelaten te worden?

Waar komt onze eigen huidige privacywetgeving vandaan? Ook dat is een reactie op technologische ontwikkelingen en dan denken we vooral aan de computer. Al in de jaren 50 zorgden computers voor vrees over wat er met de gegevens gebeurde. Begin jaren 70 richtte de maatschappelijke discussie zich op het profileren door middel van computers. Moeten we het machtsevenwicht dat is verstoord door computers, doordat gegevens worden vastgelegd, reguleren door middel van wetgeving en de burger rechten geven over wat er is vastgelegd in die computer? In Nederland werd toen de Commissie Koopmans ingesteld, deze heeft een rapport geschreven dat is behandeld in de Tweede Kamer, maar daar is vervolgens niks mee gedaan. In Duitsland is toen wel wetgeving gekomen, als directe reactie op de technologische ontwikkelingen. Uiteindelijk is dat de basis geweest voor de Europese Privacyrichtlijn (95/46/EC) en onze Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). Bij nieuwe wetgeving probeer je te voorspellen wat de komende technologische ontwikkelingen zijn, aangezien je wilt dat de wet toekomstbestendig is. In het juridische domein lossen we dat op door open begrippen en vage normen. We bedenken nieuwe rechten en soms zijn die experimenteel. Een gewaagd en interessant experiment is het recht op vergetelheid. Dat is eigenlijk een wat merkwaardig experiment; we hebben nog geen idee wat dat betekent voor onze samenleving. En het is ook te ongenuanceerd. Daarnaast is er dataportabiliteit, waarbij je gegevens van de ene partij kan overdragen naar een andere partij. De partijen moeten de gegevens helder aan de consument verstrekken, vaak zul je hierbij eigen ‘kluisjes’ krijgen bij bedrijven, mijn-telecomprovider, mijn-muziekdienst, mijn-energiedienst. En daaraan kleven ook privacyrisico’s, onder andere qua beveiliging en ook wanneer je van de ene partij wilt overstappen naar een ander. Dit kan al snel via één klik, maar je wilt hierbij ook een sterke authenticatie.

Het recht op vergetelheid

De Chinese keizer Qin Shi Huangdi liet alle boeken van vorige regimes verbranden. Dat is het gevoel dat Gerrit-Jan Zwenne een beetje heeft bij het recht op vergetelheid. Is het een goed idee dat we de geschiedenis op die manier gaan herschrijven? Inmiddels is hij wat genuanceerder, in de tijd van Big Data, dat we iets moeten hebben wat lijkt op het recht op vergetelheid, maar wellicht is het nu nog te absoluut. Misschien moet het vergeetrecht gelden voor vijf of tien jaar en daarna krijg je een jaar van te voren een mededeling, mocht je het langer willen laten gelden, dat je een nieuw verzoek moet doen. We moeten die rechten in balans brengen met het recht op informatie en het recht op vrijheid van meningsuiting. Zo’n absoluut vergeetrecht is niet alleen onhoudbaar, via bijvoorbeeld een VPN in de Verenigde Staten vind je de informatie toch wel weer, maar het is ook niet wenselijk. Het vergeetrecht is nog onvoldoende doordacht.

Er zijn volgens Zwenne nog meer gebreken in de privacywetgeving aan te wijzen. Deze definitie kent u natuurlijk: “’personal data’ means any information relating to an identified or identifiable natural person”. Dit is een kernbegrip uit de AVG en de Wbp en het is toch raar dat mensen met verstand van data, met verstand van informatie, zich afvragen waarom wij dat zo definiëren. Mensen met verstand van informatie definiëren informatie immers aan de hand van data. In de privacywetgeving wordt dat omgedraaid en dat kan helemaal niet, aldus Zwenne.

Klik hier voor de presentatie van Gerrit-Jan Zwenne (pdf).

Onderzoeker

Plots kwam een onderzoeker de zaal binnen. Op een ludieke manier testte hij de bereidwilligheid van aanwezigen om hun mobiele telefoon af te geven aan hun buurman of buurvrouw. Met de vragen die hij stelde probeerde hij in kaart te brengen welke informatie je wel wilt delen en welke niet. Het publiek van deze conferentie was op haar hoede en deelde weinig. De onderzoeker was een acteur van “Wat we doen”; een theatergroep die een maatschappelijk thema (dit keer privacy) onder de aandacht wil brengen van o.a. scholieren. Voor meer informatie hierover verwijzen we graag naar https://watwedoen.nl/.

Jaap-Henk Hoepman (Radboud Universiteit)

De derde spreker van de dag was Jaap-Henk Hoepman, directeur van het Privacy & Identity Lab aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hoepman sprak met name over privacy by design:

Voor veel mensen is privacy by design een vaag begrip. Het gaat erom dat je privacyaspecten meeneemt in het hele ontwikkeltraject van systemen. Vanaf het moment dat je gaat nadenken van het concept van het systeem, tot het ontwerp en daarna de implementatie. Dat maakt privacy eigenlijk een soort software quality attribute, vergelijkbaar met security en performance. Daarnaast is privacy by design een proces, omdat het door het gehele ontwikkelproces moet worden meegenomen.

Waarom is privacy by design belangrijk?
Privacy by design beperkt privacy-risico’s en daarmee ook eventuele reputatieschade of herstelkosten. Wie verkleint, vermindert of voorkomt kan deze schade beperken, onder het motto: “Wat je niet hebt kun je ook niet verliezen.” Een ander aspect dat onderbelicht is, is dat het nieuwe business mogelijk maakt, net zoals security by design internetbankieren mogelijk maakt. Privacy by design is noodzakelijk als je dingen in bijvoorbeeld de zorg, Internet of Things of Quantified Self voor elkaar wilt krijgen op een verantwoorde manier. En als laatste waarom privacy by design noodzakelijk is, is omdat het een vereiste is uit de AVG.

In Nijmegen heeft men nagedacht over privacy design strategies waarin vage juridische normen worden vertaald naar een achttal (technische) ontwerpeisen. Dit zijn acht onderwerpen waar je als techneut over moet praten met de business en de juridische afdeling als het gaat om het ontwerp van het systeem.

Data georiënteerde strategieën

Als je kijkt naar een informatieverwerkend systeem als een database, waarbij gegevens worden verzameld over individuen, en over die individuen worden verschillende attributen verzameld, zoals leeftijd, adres, naam et cetera, dan is minimaliseren één van de eerste dingen die je kunt doen, dus niet alle mogelijke attributen verzamelen, maar daar een selectie uit maken. Als tweede kan je attributen in verschillende databases stoppen, zodat data niet gecombineerd kunnen worden. Het derde wat je kan doen is gegevens abstraheren, door bijvoorbeeld te registreren of iemand ouder is dan achttien in plaats van de specifieke leeftijd. En het laatste wat je kunt doen, bij een kleinere database, is deze adequaat te beschermen.

Proces-georiënteerde strategieën

Ten eerste: informeer gebruikers over de verwerking van hun persoonsgegevens. Geef vervolgens gebruikers controle over de verwerking van hun persoonsgegevens. Daarna committeer je aan een privacyvriendelijke verwerking van persoonsgegevens en dwingt dit af. En als laatste toon je aan dat je op een privacyvriendelijke wijze persoonsgegevens verwerkt.

Het scheiden van gegevens

Het is belangrijk om na te denken over het fysiek scheiden van gegevens en na te denken over een ontwerp van een systeem waarin deze gegevens niet centraal worden verzameld, maar op bijvoorbeeld individuele apparaten van gebruikers. Een interessant voorbeeld hiervan is de mogelijkheid op een iPhone om op basis van gezichtsherkenning automatisch mappen aan te laten maken en foto’s te selecteren; dit gebeurt op de smartphone zelf en niet in een centraal systeem. Een ander goed voorbeeld hiervan heeft betrekking op social media. Facebook is centraal georganiseerd: alle informatie staat centraal opgeslagen bij Facebook. Maar als je kijkt naar de functionaliteit, namelijk het directe contact met vrienden en kennissen, dan zou je dit ook peer-to-peer kunnen doen. En dat dan de gegevens die je wilt delen op je eigen smartphone staan en dat je die direct deelt met de smartphone van vrienden en kennissen. Dat is een hele andere manier van denken, en hierover kun je nadenken bij de ontwikkeling van elk systeem.

Gegevens abstraheren

Dit houdt in dat je gegevens niet in detail verwerkt, maar dit meer in abstracto doet. Een van de triviale voorbeelden waarin dit is toegepast is in de slimme energiemeter. Bij de eerste slimme meter was het idee nog dat je gebruik realtime zou worden doorgegeven aan de leverancier. Dit gaf veel ophef, omdat dat veel informatie prijsgeeft over je persoonlijke levenssfeer. Daarom verzamelt de slimme meter nu je verbruik en geeft het totaal elke drie maanden door. Andere voorbeelden zijn leeftijdsverificatie: als je alleen hoeft te weten of iemand ouder is dan achttien, dan heb je niet per se de geboortedatum nodig.

Informeren

Zorg ervoor dat gebruikers direct op een makkelijke manier inzage hebben in de gegevens die jij van hen hebt verzameld. De meeste bedrijven hebben inmiddels wel een portal zoals mijn-internetprovider, mijn-telefoonprovider et cetera, waarbij gebruikers worden geïnformeerd.

Op de latere vraag vanuit de congresorganisatie wat Hoepman’s ervaring was van deze middag antwoordde hij: “Goed te zien dat er steeds meer privacyvriendelijke oplossingen op de markt komen. Privacy by design is vooral een kwestie van *willen* en dan doen. Wel is extra aandacht nodig voor een goede uitwisseling van kennis tussen de verschillende partijen: er is in de techniek veel meer mogelijk dan de meeste organisaties weten. Daardoor blijven potentieel super-privacyvriendelijke oplossingen liggen.”

Klik hier voor de presentatie van Jaap-Henk Hoepman (pdf).

Panel

Moderator Marjolijn Bonthuis (ECP) onderwierp het panel aan een aantal stellingen. De reactie van het publiek op de stellingen was vaak eensgezind, maar soms ook verschillend van mening. Vanuit het panel reageerde Tim Toornvliet (Nederland ICT) later als volgt: “Ik vond het een mooie mix van privacy-experts en privacy voorvechters. Het was inspirerend om te zien hoe de genomineerden met innovatieve technische oplossingen de privacy van gebruikers willen verbeteren”.  “Privacy is springlevend!” is een uitspraak van panellid Lennart Huizing (Privacy Company). Hij vond het heel grappig dat de reactie van de zaal op de stelling ‘privacy is belangrijker dan veiligheid’ massaal was: “dat is een valse dichotomie!” Dan heb je een interessant publiek gevonden… Het tastbare ongemak rondom het afgeven van mobieltjes aan de buurman vond hij ook heel boeiend.

Nederlandse Privacy Awards

Genomineerden

Er zijn 4 categorieën waarvoor inschrijvingen genomineerd konden worden:

1. categorie Consumentenoplossingen (van bedrijven voor consumenten)
2. categorie Bedrijfsoplossingen (binnen een bedrijf of business-to-business)
3. categorie Overheidsdiensten (van de overheid voor burgers)
4. Aanmoedigingsprijs voor een baanbrekende technologie of persoon.

Uit de diverse inzendingen had de onafhankelijke vakjury de volgende genomineerden per categorie bepaald:

Consumentenoplossingen:

• IRMA (I Reveal My Attributes)
• Schluss

Bedrijfsoplossingen:

• TrustTester
• Personal Health Train

Overheidsdiensten:

• Jeugd Implementatieplan Privacy (gemeente Amsterdam)

Na de discussie met panel en publiek kregen de vijf genomineerden de kans om hun verhaal te vertellen: Schluss, Personal Health Train, IRMA, TrustTester en Jeugd Implementatieplan Privacy (gemeente Amsterdam) deelden hun mooie initiatieven met de zaal.

Presentaties

• IRMA (pdf) https://www.youtube.com/watch?v=q6IihEQFPys
• Schluss (pdf) https://www.youtube.com/watch?v=f-cU5Izs5EI
• TrustTester (pdf) https://www.youtube.com/watch?v=JCivU3LQg-8
• Personal Health Train (pdf) https://www.youtube.com/watch?v=Sn-KK4reRGg
• Jeugd Implementatieplan Privacy, gemeente Amsterdam (pdf)

Winnaars

Na afloop van de Award-pitches door de genomineerden nam juryvoorzitter Bas Filippini (Privacy First) het woord en kon Bart Jacobs van IRMA de felbegeerde allereerste Nederlandse Privacy Award in ontvangst nemen. IRMA (I Reveal My Attributes) is een state-of-the-art open source identity platform waarin gebruikers zich middels een app kunnen authenticeren op basis van één of meer kenmerken vanuit hun verschillende rollen (contextuele authenticatie). Deze authenticatie is niet identificerend: door gebruik te maken van een 1-op-1 relatie tussen gebruiker en dienstverlener zijn zogenaamde “brokers” niet meer nodig en kan de gebruiker anoniem gebruikmaken van diensten, zonder wachtwoord en met een minimum aan benodigde kenmerken (“attributes’). Het systeem is ontwikkeld door de Digital Security onderzoeksgroep van de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds eind 2016 is IRMA ondergebracht bij de onafhankelijke stichting Privacy by Design.

De jury prijst de ontwikkeling van IRMA vanuit de academische wereld als algemeen bruikbare privacy by design toepassing voor zowel de private als de publieke sector. Als middel voor privacyvriendelijke authenticatie spreken het grote innovatieve vermogen van de gehanteerde open-source techniek, de directe inzetbaarheid en de potentiële maatschappelijke impact van IRMA de jury enorm aan.

In het bredere kader van Nederland Privacy Gidsland is IRMA door de jury daarom unaniem gekozen als winnaar van de Nederlandse Privacy Awards 2018.

‘Sleepwet-studenten’

Op initiatief van vijf Amsterdamse studenten wordt op 21 maart as. een nationaal referendum gehouden over de controversiële nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (‘Sleepwet’). Ongeacht de uitkomst van dit referendum zal dit leiden tot een hoger (en waarschijnlijk kritischer) Nederlands privacybewustzijn. Reeds dit feit vormde voor de jury unaniem reden om deze studenten te belonen met een Nederlandse Privacy Award (Aanmoedigingsprijs).

Klik hier voor het hele juryrapport (pdf) met deelnamecriteria en toelichting bij alle genomineerden en de winnaars.

De middag werd afgesloten met een borrel waar de winnaars de felicitaties in ontvangst namen en de sprekers hun verhaal verder toelichtten. Deze editie smaakt naar meer! Binnenkort volgt meer informatie over volgend jaar.

Voor meer informatie over de privacy by design community verwijzen we graag naar https://ecp.nl/community-privacy-by-design.

Privacy First en ECP | Platform voor de InformatieSamenleving

Privacy First organiseerde deze editie van de Nederlandse Privacy Awards met steun van Stichting Democratie & Media en Adessium Foundation, in samenwerking met ECP. Wilt u ook partner van de Nederlandse Privacy Awards worden? Neem dan contact op met Privacy First!