Wetsvoorstel non-profit ondermijnt maatschappelijk middenveld

Wet transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo) hoort er niet te komen

In 2020 heeft het kabinet een wetsvoorstel ingediend waarmee wordt beoogd ongewenste buitenlandse financiering van non-profit organisaties (maatschappelijke organisaties) te bestrijden. Privacy First onderschrijft dat ondermijning van de democratische rechtsstaat moet worden tegengegaan, maar vindt dat het wetsvoorstel daarvoor ongeschikt is.

Wegens talloze bezwaren vanuit het maatschappelijk middenveld heeft de behandeling van dit wetsvoorstel jarenlang stilgelegen. In het nieuwe regeerakkoord is vermeld dat de behandeling zal worden voortgezet. Aangezien nu is aangekondigd dat het voorstel volgende week plenair wordt behandeld in de Tweede Kamer, zag Privacy First aanleiding om een brandbrief aan de verantwoordelijke commissie te sturen.

Nieuwe administratieplicht voor iedereen

Het wetsvoorstel heeft gevolgen voor alle maatschappelijke organisaties (stichtingen en verenigingen):

  • Het voorstel bevat een nieuwe administratieplicht voor alle maatschappelijke organisaties, die voor die organisaties een extra last oplevert zonder dat is aangetoond dat die plicht bijdraagt aan het doel (bestrijding van ondermijning).
  • Het voorstel omvat een algemene verplichting tot het administreren van persoonsgegevens van donateurs en een langdurige bewaarplicht, wat riskant is voor die donateurs (privacy, cybersecurity). Daarbij speelt dat niet alle goede doelen de AVG correct naleven en dat nu al persoonsgegevens op grote schaal weglekken en door criminelen en andere kwaadwillenden misbruikt kunnen worden.
  • Het voorstel zal vrijwilligerswerk voor maatschappelijke organisaties ontmoedigen, nu alleen ‘leden’ vrijwilligerswerk mogen verrichten zonder dat dit als ‘donatie in natura’ wordt aangemerkt. Donaties in natura moeten door maatschappelijke organisaties worden geadministreerd en gewaardeerd, waar vrijwilligers door zullen worden afgeschrikt.

Specifieke bevoegdheden die niet zijn onderbouwd

Verder zijn in het voorstel specifieke bevoegdheden voor de overheid opgenomen gericht tegen organisaties die ‘verdacht’ worden geacht, bevoegdheden waarvan de noodzaak niet is onderbouwd:

  • De burgemeester, het Openbaar Ministerie, de Minister van Justitie, de Belastingdienst, DNB, AFM, Bureau Financieel Toezicht en een groot aantal andere overheidsinstanties mogen bij maatschappelijke organisaties donateursgegevens opvragen, zonder dat duidelijk is welk verband er is tussen de overheidstaken van deze instanties en op te vragen donateursgegevens. De instantie die de gegevens opvraagt mag de gegevens met een groot aantal andere instanties delen. Bij niet-medewerking door de maatschappelijke organisatie kan er onder andere een bestuursverbod aan bestuurders worden opgelegd. Er ontbreekt een onderbouwing waarom de bevoegdheden van de betreffende overheidsinstanties op grond van de huidige regelgeving onvoldoende zouden zijn.
  • In een apart artikel krijgt het Openbaar Ministerie de mogelijkheid om via de rechter verregaande verplichtingen aan een ondermijnende organisatie op te leggen, terwijl er al een wettelijke bepaling is op grond waarvan het Openbaar Ministerie een dergelijke organisatie kan verbieden en ontbinden. Privacy First begrijpt niet waarom de laatstgenoemde bepaling niet wordt aangepast.

De specifieke bevoegdheden voldoen volgens Privacy First niet aan de eisen van rechtsstatelijkheid die onder andere door de AVG en het Europese Grondrechtenhandvest aan wetgeving worden gesteld.

Deponeringsplicht stichtingen

Tot slot bevat het voorstel de verplichting voor stichtingen om hun balans en staat van baten en lasten te deponeren bij het Handelsregister. Volgens de huidige tekst kunnen die stukken dan door een ieder worden ingezien, terwijl er vertrouwelijke informatie in kan staan. Privacy First adviseert om de tekst van de voorgestelde bepaling aan te passen.

Het moet anders

Privacy First is onaangenaam getroffen door de in de Kamerstukken gewekte suggestie dat non-profit organisaties op grote schaal voor ondermijning zouden zorgen. Het is hoog tijd dat er meer waardering komt voor de activiteiten van de vele stichtingen en verenigingen die in Nederland actief zijn. Verder is essentieel dat de gegevensbeschermingsrechten van donateurs en vrijwilligers worden gerespecteerd.

Als er maatregelen tegen ondermijnende organisaties nodig zouden zijn, moeten die geen gevolgen hebben voor de reguliere non-profit sector.

Belangstellenden kunnen de volledige brief van Privacy First aan de Tweede Kamer HIER lezen (pdf).

Update 3 juni 2024:

Het debat over de Wtmo in de Tweede Kamer lijkt inmiddels uitgesteld tot na het zomerreces.


Dit artikel is tevens gepubliceerd bij PONT Data & Privacy, zie Wetsvoorstel non-profit ondermijnt maatschappelijk middenveld – PONT Data&Privacy (privacy-web.nl), en bij Vakblad Fondsenwerving, zie Privacy First: ‘Wtmo hoort er niet te komen’ – Vakblad fondsenwerving.