Te jong voor TikTok?

In maart dit jaar nam de Tweede Kamer een motie aan die pleit voor het instellen van een minimumleeftijd van 15 jaar voor het gebruik van sociale mediaplatforms.[1] De motie richt zich vooral op platforms die gebruikmaken van verslavende algoritmes, zoals TikTok, Instagram en Snapchat. Deze motie komt niet uit de lucht vallen: veel mensen maken zich zorgen. Uit een panelonderzoek onder ouders van EenVandaag bleek dat 71% van de ondervraagden voorstander is van een minimumleeftijd van 15 jaar voor sociale media. Ook verscheen er recent een brandbrief van artsen, wetenschappers en praktijkdeskundigen om schermtijd en het gebruik van sociale media te beperken.[2]

De verantwoordelijke staatssecretaris heeft aangekondigd vóór de zomer van 2025 met adviezen te komen over een minimumleeftijd voor sociale media en aanbevolen schermtijden voor kinderen. Daarnaast zal hij overleggen met andere Europese landen om gezamenlijke richtlijnen te ontwikkelen. Verschillende Europese landen hebben kenbaar gemaakt voorstander te zijn van een leeftijdstijdgrens voor sociale media. De Franse president Macron heeft laten weten een sociale-mediaverbod binnen een paar maanden op Europees niveau te willen regelen. Mocht de EU niet snel genoeg handelen, dan zegt de Franse president het verbod in Frankrijk te zullen invoeren.[3]

De discussie speelt niet alleen in Nederland en Europa. Het gebruik van sociale media door jongeren roept wereldwijd vragen op over het hanteren van leeftijdsgrenzen. In november 2024 introduceerde Australië een wet die sociale media voor kinderen onder de 16 jaar verbiedt, tenzij ouders expliciete toestemming geven.[4] Platforms die deze regels overtreden riskeren hoge boetes tot wel 31 miljoen euro. Het verbod gaat niet meteen in. Er wordt nog een jaar gewerkt aan de implementatie.

Waarom een leeftijdsgrens?

Sociale media kunnen jongeren blootstellen aan ongepaste of schadelijke content. Een leeftijdsgrens kan helpen om kinderen te beschermen tegen schadelijke inhoud. Denk daarbij aan video’s of foto’s die eetstoornissen romantiseren, zelfbeschadiging normaliseren, of extreem geweld of haatdragende boodschappen bevatten. Confrontatie met dergelijke content kan grote gevolgen hebben voor de mentale gezondheid van jongeren, vooral wanneer ze zich kwetsbaar of onzeker voelen. Ook nepnieuws en complottheorieën kunnen schadelijk zijn en een vertekend beeld van de wereld geven. Wat het extra ingewikkeld maakt, is dat algoritmes vaak juist meer van dit soort content laten zien zodra je er een paar keer op klikt of blijft hangen. Zo ontstaat het gevaar dat je gevangen raakt in een negatieve spiraal.

Sociale media-algoritmes zijn ontworpen om gebruikers zo lang mogelijk op het platform te houden. Ze doen dit door gedrag te analyseren en steeds verfijnder content aan te bieden die inspeelt op emoties, nieuwsgierigheid en kwetsbaarheden. Voor jongeren, waarvan het brein nog volop in ontwikkeling is en extra gevoelig is voor beloning, sociale bevestiging en groepsdruk, is dit een risicovolle combinatie. Het algoritme leert razendsnel welke video’s, beelden of berichten hun aandacht trekken, en voedt hen vervolgens met meer van hetzelfde of extremer.

Dit mechanisme leidt tot zogenoemde “rabbit holes”: jongeren belanden in een bubbel van eenzijdige of schadelijke content, bijvoorbeeld rond uiterlijk, eetgedrag, geweld of nepnieuws, zonder dat ze zich daar altijd bewust van zijn. Ze hebben minder vaardigheden om die stroom kritisch te filteren of zichzelf af te remmen.[5]

In de populaire serie Adolescence wordt de grote invloed zichtbaar van sociale media op het leven van jongeren. Sociale media spelen een grote rol bij identiteitsvorming, zelfbeeld en relaties. Intensief gebruik kan een grote invloed hebben op het welzijn van jongeren, waaronder risico’s zoals pesten en een laag zelfbeeld.

Voordelen

Het gebruik van sociale media heeft niet alleen maar negatieve kanten. Sociale media bieden, mits bewust gebruikt, ook duidelijke voordelen voor jongeren. Ze versterken sociale verbondenheid, helpen bij identiteitsontwikkeling en bieden een platform voor creatieve expressie. Jongeren kunnen er terecht voor informatie en educatie, vaak op een manier die beter aansluit bij hun belevingswereld dan traditionele media. Daarnaast bieden sociale media ruimte voor betrokkenheid bij maatschappelijke thema’s en vormen ze een waardevolle bron van steun en herkenning, zeker voor jongeren die zich offline minder gezien voelen. Indien ‘goed’ gebruikt kunnen sociale media bijdragen aan persoonlijke groei, zelfvertrouwen en wereldburgerschap. Het biedt jongeren kansen voor sociale interactie en deelname aan online gemeenschappen. Een verbod of een leeftijdsgrens beperkt de mogelijkheid om digitaal mee te doen voor een grote groep jongeren en bijvoorbeeld online gelijkgestemden te vinden.[6]

Leeftijdsverificatie, hoe doe je dat?

Het controleren van de leeftijd is complex. Jongeren kunnen eenvoudig leeftijdsbeperkingen omzeilen door onjuiste geboortedata op te geven. Leeftijdsverificatie zou moeten worden geïmplementeerd zonder dat (gevoelige) persoonsgegevens worden gedeeld (privacy by design). Technieken zoals gezichtsherkenning of vingerafdrukken roepen (te) veel privacy-vragen op.

De Europese Commissie heeft besloten om een leeftijdsverificatie-app te bouwen om de bezwaren te ondervangen. Het idee is dat met de app jongeren kunnen bewijzen dat ze oud genoeg zijn zonder dat de privacy in het geding is. Sociale media aanbieders zouden verplicht moeten worden om hun toegang zodanig aan te passen dat deze app gebruikt wordt.

AVG, DSA en DFA

De AVG (of GDPR in Europa) stelt expliciet dat kinderen extra bescherming verdienen bij het verwerken van persoonsgegevens. In Nederland mogen jongeren onder de 16 niet zelfstandig toestemming geven voor het gebruik van hun data op sociale media. Platforms moeten dus controleren of toestemming van ouders is verkregen. Bovendien mogen ze niet zomaar gevoelige data verzamelen of gepersonaliseerde advertenties tonen aan deze leeftijdsgroep. Daarnaast wordt beschreven in de AVG dat platforms zich actief moeten inspannen om jongeren te beschermen tegen datamisbruik.[7]

Sinds 2024 is in de EU de Digital Service Act (DSA) van kracht. Grote platforms zoals TikTok, YouTube en Instagram worden nu verplicht om de risico’s van hun systemen voor jongeren in kaart te brengen en te beperken. Denk aan algoritmes die schadelijke content aanbevelen, of mechanismen die verslaving in de hand werken. Platforms moeten maatregelen nemen om minderjarigen te beschermen. Transparantie over hoe het aanbevelingsalgoritme werkt is hierbij verplicht.

Vanwege de DSA zijn er veranderingen zichtbaar. Meta geeft meer informatie over de mogelijkheden voor ouders om de schermtijd te reguleren en de privacy-instellingen aan te passen. Ook YouTube kondigde nieuwe standaard-settings aan.  Het is zeker nog niet genoeg en gaat niet hard genoeg. Daarvoor zouden de richtlijnen uit de DSA moeten worden aangescherpt en moet er meer gedaan worden aan handhaving.

De Digital Fairness Act (DFA) biedt kansen. De DFA is een belangrijke volgende stap in de Europese Unie om gebruikers te beschermen tegen onethische digitale praktijken. Het voorstel wordt in 2026 verwacht.

En de ouders?

Vaak wordt ouderlijk toezicht aangehaald als een deel van de oplossing. Aan dit toezicht kleven vaak wel privacybezwaren. Het Jeugdjournaal besteedde recent een item aan jongeren die via een app door hun ouders gevolgd werden. Terecht werd gewezen op het belang van een vrije ruimte voor jongeren waarin geëxperimenteerd kan worden. Ook voor jongeren geldt het recht op privacy en daarmee het recht om zelf te bepalen welke informatie ze met hun ouders delen.

De Volkskrant sprak 18 verschillende kinderen over het gebruik van hun telefoon.[8] Veel kinderen vertellen dat ze online geconfronteerd worden met beelden die ze liever niet zouden zien. Voor het betrekken van de ouders blijkt de drempel hoog. Ook uit ander onderzoek komt naar voren dat kinderen niet snel naar hun ouders gaan als er vervelende dingen gebeuren online.

Rechten en belangen van het kind voorop

Simone van der Hof (hoogleraar Recht en Digitale Technologie, Universiteit Leiden) onderzoekt de impact van technologie op kinderrechten. Zij bekritiseert het voorstel om sociale media voor kinderen onder de 16 jaar te verbieden.[9] Ze stelt dat een dergelijk verbod kinderen uitsluit van een belangrijk onderdeel van hun sociale leven, inclusief de positieve aspecten van sociale media.

Het is de omgekeerde wereld dat we kinderen de toegang ontzeggen in plaats van dat we sociale media platforms dwingen om een veilige omgeving te bieden voor jongeren. Het VN Kinderrechtencomité heeft expliciet gemaakt dat de rechten van kinderen óók gelden in de digitale wereld. Jongeren hebben recht op bescherming, privacy, informatie én participatie, ook online. Platforms moeten hun ontwerp en beleid hierop afstemmen.[10]

In plaats van een verbod op sociale media voor jongeren pleit Privacy First in de eerste plaats voor het respecteren van de privacy en autonomie van kinderen. Daarnaast moeten we maatregelen nemen die jongeren beschermen. Ouders kunnen hun kinderen daarbij helpen, maar ook aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs kan een bijdrage leveren.

Maar laten we primair aankloppen bij de platforms zelf. Bijvoorbeeld door het versterken, aanscherpen en handhaven van regelgeving zoals de DSA, de AVG en in de toekomst de DFA en het afdwingen van aanpassingen in het ontwerp van sociale media. Denk aan regels over verslavend ontwerp, manipulatieve interfaces zoals eindeloze scrolls en betere rapportage-opties.

Het is tijd dat de platforms zo volwassen worden dat ze ook hun jongste gebruikers een veilige omgeving bieden.

[1] Motie van het lid Van der Werf c.s. over gedifferentieerde leeftijdsgrenzen voor socialmediaplatforms (20 februari 2025). Zie ook NRC, Tweede Kamer wil minimumleeftijd van 15 jaar voor sociale media, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/03/04/tweede-kamer-wil-minimumleeftijd-15-jaar-voor-sociale-media-a4885178.

[2] Zie https://smartphonevrijopgroeien.nl/brandbrief/. Zie ook NRC, Experts en ouders willen een sociale media verbod, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/05/26/experts-en-ouders-willen-een-socialemediaverbod-komt-dat-er-ook-a4894706.

[3] https://www.security.nl/posting/891751/Franse+president+wil+Europees+verbod+op+social+media+voor+onder+de+15+jaar

[4] NOS, Australië wil sociale mediaverbod voor kinderen onder de 16, https://nos.nl/l/2546272

[5] Amnesty International (2023), TikTok’s ‘For You’ feed risks pushing children and young people towards harmful content, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/11/tiktok-risks-pushing-children-towards-harmful-content/.

[6] https://netwerkmediawijsheid.nl/een-minimumleeftijd-voor-sociale-media-een-verbod-kan-zelfs-een-tegengesteld-effect-hebben/

[7] Zie art. 8 AVG.

[8] Hoe gaan kinderen van 10 om met hun telefoon? Dat vertellen ze nu eens zelf. ‘Het is heel erg vies, ik kan niet geloven dat ik het heb gezien’, https://www.volkskrant.nl/wetenschap/hoe-gaan-kinderen-van-10-om-met-hun-telefoon-dat-vertellen-ze-nu-eens-zelf-het-is-heel-erg-vies-ik-kan-niet-geloven-dat-ik-het-heb-gezien~b1032b77/.

[9] NRC interview met Simone van der Hof: Sociale media verbieden lost niets op, zegt hoogleraar, https://www.nrc.nl/nieuws/2024/12/13/sociale-media-verbieden-lost-niets-op-zegt-hoogleraar-dwing-platformen-veilig-te-zijn-voor-kinderen-a4876442.

[10] Voor een nadere uitleg over de rechten van het kind in relatie tot de digitale wereld, zie General comment nr. 25 van het VN Kinderrechtencomité (2021): https://open.overheid.nl/documenten/ronl-ad4f21ab-3f0d-4dfd-82a4-e6822c23c203/pdf.